Aquacultuur – een beproefde oude praktijk

Door Jack Cutforth

Aquacultuur wordt soms een jonge bedrijfstak genoemd. Het klopt dat viskweek als bedrijfstak pas zo’n dertig jaar geleden echt van de grond is gekomen, maar de praktijk bestaat al veel langer dan je misschien denkt: mogelijk wel achtduizend jaar. 

 Als je dat niet gelooft, valt dat goed te begrijpen. Ik was zelf ook verbaasd, en om eerlijk te zijn kan niemand met zekerheid zeggen wat er achtduizend jaar geleden precies gebeurde. Was er toen maar een transparante certificeringsregeling geweest, zodat de activiteiten van deze vroege viskwekers werden vastgelegd. Maar helaas was er toen nog geen geschreven taal en zou het opstellen van standaarden en auditrapporten op zijn zachtst gezegd een uitdaging zijn geweest. 

Maar daarover later meer. Dat van die achtduizend jaar weet ik sinds ik me ging verdiepen in een recenter en beter controleerbaar – maar evengoed heel oud – voorbeeld van aquacultuur. De Alekoko Fishpond in Hawaï is minstens duizend jaar geleden aangelegd en ligt er vandaag de dag wonderbaarlijk genoeg nog steeds. Met grote stenen werd een driehonderd meter lange dam gebouwd om vis te vangen, waaraan de plaatselijke royalty zich te goed deed.  

Het was verrassend om zo’n oude viskwekerij te zien, maar zou ik net zo verrast zijn geweest door vergelijkbare resten van een veehouderij of een vissersboot? Ik begon me af te vragen hoeveel andere mensen wisten dat er al zo lang vis wordt gekweekt.  

Terug naar die viskweek die misschien wel achtduizend jaar oud is. De resten zijn gevonden in de buurt van Melbourne in Australië, en ze lijken te bewijzen dat de Gunditjmara, de Aboriginals die de ‘kwekerij’ aangelegd hebben, een vaste verblijfplaats hadden en niet het nomadische bestaan leidden dat we vaak met de Aboriginal-cultuur associëren. Er zijn resten gevonden van uitgegraven kanalen die werden gebruikt om de glasaaltjes die uit zee landinwaarts migreerden, letterlijk in goede banen te leiden. Sommige van de vallen komen overeen met waterniveaus van ongeveer 8000 jaar geleden, en dat ze ongelooflijk oud waren werd ook bevestigd door koolstofdatering van houtskoolfragmenten die minstens 6600 jaar oud zijn.  

Zo’n 4000 jaar geleden werden er in China blijkbaar al karpers gekweekt. Zoals te verwachten ontwikkelde de kweek zich geleidelijk. Die vroege viskwekers profiteerden van het feit dat sommige karpers in meren opgesloten raakten wanneer rivierwater zich terugtrok. De Chinezen zagen hun kans schoon, voerden de karpers en begonnen ze te kweken. Zo voorzagen ze zichzelf van een betrouwbare bron van gezonde proteïnen. De goudvissen van vandaag de dag hebben trouwens een oude en roemruchte stamboom: de goudvissen van tegenwoordig stammen af van deze vroege gekweekte karpers, selectief gekweekt op hun kleur. Ze werden zelfs zo hoog gewaardeerd dat tijdens de Song-dynastie alleen de koninklijke familie gele goudvissen mocht houden. Misschien zwemt er dus wel blauw bloed in je aquarium… 

Er is ook bewijs dat de Egyptenaren ongeveer 3500 jaar geleden gekweekte vis zoals brasem verhandelden. En de Romeinen bleven later niet achter en voegden er – decadent als ze waren – een vleugje luxe aan toe door in kustlagunes oesters te kweken.  

Het lijkt erop dat aquacultuur net als landbouw in veel verschillende delen van de wereld onafhankelijk is ontstaan. Die oude kwekerij in Hawaï was een vijver die was gemaakt door met grote stenen een rivier af te dammen, en die de Hawaïaanse royalty van vis voorzag. De nieuwste ASC-standaard (gezamenlijk opgesteld met MSC) gaat over zeewier, maar de kweek van dit uiterst veelzijdige gewas heeft een lange geschiedenis in Korea en Japan; in de begintijd werden er bamboestokken gebruikt waar sporen zich op konden vastzetten.  

Het is simpelweg niet mogelijk om in één blogpost de hele geschiedenis van de viskweek te behandelen, maar ik hoop dat ik in elk geval heb weten duidelijk te maken dat aquacultuur al veel langer bestaat dan je misschien dacht. Maar was ik hier terecht verrast over? Is het redelijk om aquacultuur een jonge bedrijfstak te noemen? Misschien is het antwoord op die vragen een onbevredigend ‘ja en nee’. Viskweek wordt weliswaar al heel lang beoefend, maar het valt niet te ontkennen dat zij pas in de twintigste eeuw, en met name in de laatste paar decennia, is uitgegroeid tot de vitale wereldwijde bedrijfstak van tegenwoordig. De snelle groei van de laatste tijd komt deels door het besef dat we met alleen traditionele landbouw en visserij niet kunnen voldoen aan de stijgende vraag naar proteïne in de wereld. En hoe interessant het ook is om terug te kijken, vooruitkijken is pas echt belangrijk. We moeten met z’n allen uitvinden hoe we aan deze vraag kunnen voldoen en hoe we daarbij de gevolgen voor milieu en samenleving tot een minimum kunnen beperken.  

Gekweekte vis is dus traditioneler dan je zou denken – en als je in je keus van visproducten op zoek gaat naar het ASC-logo, draag je ertoe bij om verantwoorde aquacultuur voor de toekomst veilig te stellen.